برفک دهان همچنین بنام کاندیدیاز دهانی یک بیماری‌ست که در آن کاندیدا آلبیکنس قارچی در حاشیه‌ی دهان انباشته می‌شوند. کاندیدیاز یک ارگانیزم طبیعی در دهان می‌باشد، اما گاهی می‌تواند رشد بیش‌ازحد داشته باشد و باعث بروز علائمی می‌شود. برفک دهان باعث بروز زخمی سفید کرمی، معمولاً روی زبان یا داخل لپ‌ها می‌شود، گاهی اوقات برفک دهان ممکن است نا سقف دهان، لثه‌ها یا لوزه‌ها یا عقب زبانتان گسترش یابد. اگرچه هر فردی ممکن است به برفک دهان مبتلا شود، ولی احتمال ابتلا به آن در نوزادان و افراد مسن، به خاطر ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی‌شان، بیشتر است. و در افرادی دیگر با سیستم ایمنی ضعیف یا مشکلات و بیماری‌های بخصوصی؛ یا در افرادی که داروهای خاصی را مصرف می‌کنند. اگر فردی سالم باشید، برفک دهان یک بیماری خفیف خواهد بود، اما اگر سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشید، کنترل علائم این بیماری ممکن است دشوارتر شود.
علت‌ها
به‌طور عادی، کار سیستم ایمنی دفع ارگانیزم‌های مهاجم و مضری از قبیل ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌باشد، درحالی‌که تعادلی را میان میکروب‌های خوب و بدی که به‌طور عادی در بدن شما موجود هستند، ایجاد می‌کند. اما گاهی اوقات این مکانیسم‌های محافظتی با شکست مواجه می‌شود که باعث افزایش تعداد قارچ‌های کاندیدیاز و بروز یک عفونت برفک دهان خواهد شد. شایع‌ترین نوع قارچ کاندید نوع کاندیدا آلبیکنس می‌باشد. عوامل مختلفی ، مانند ضعف دستگاه ایمنی، می‌تواند خطر ابتلا به برفک دهان را افزایش دهد.
عوامل افزایش خطر
در صورت وجود این شرایط، خطر ابتلا به عفونت قارچی و برفک دهان در شما افزایش خواهد یافت:
- سیستم ایمنی ضعیف: شانس ابتلا به برفک دهان در نوزادان و افراد مسن‌تر بیشتر است، به این دلیل که ایمنی این افراد کمتر است. برخی از بیماری‌ها و روش‌های درمانی می‌توانند باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی گردند، از قبیل سرطان و درمان آن، پیوند اعضا و داروهای موردنیازی که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند، و ایدز و ویروس HIV
- دیابت: اگر دیابت شما درمان نشده باشد و یا به بیماری مبتلا هستید که به‌خوبی کنترل نمی‌شود، بزاق دهانی شما ممکن است حاوی مقدار زیادی قند شود که این باعث افزایش رشد کاندیدیاز خواهد شد.
- عفونت‌های قارچی واژینال: عفونت قارچی واژن از همان قارچ‌هایی ناشی می‌شود که باعث بروز برفک دهان می‌گردند. می‌توانید این عفونت را به کودک خود منتقل کنید.
- داروها: داروهایی مانند پردنیزولون، کورتی کاستروید استنشاقی، یا آنتی‌بیوتیک‌هایی که تعادل طبیعی میکرو ارگانیزم‌های بدن را مختل می‌سازند، همگی ممکن است خر ابتلا به برفک دهان را افزایش دهند.
- بیماری‌های دهانی دیگر: استفاده از دندان مصنوعی، خصوصاً دندان مصنوعی فک بالا، یا ابتلا به بیماری‌هایی که باعث خشکی دهان می‌شوند ممکن است خطر ابتلا به برفک دهان را افزایش دهند.
علائم برفک دهان
در ابتدا ممکن است علائمی از برفک دهانی را مشاهده نکنید. علائم و نشانه‌های آن ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- زخم‌های سفید کرمی روی زبان، داخل لپ‌ها، و گاهی در سقف دهان، لثه‌ها یا لوزه‌ها
- زخم‌هایی کمی برآمده با دلمه‌های پنیری شکل
- قرمزی، سوزش یا دردی که ممکن است منجر به مشکلاتی در غذا خوردن یا قورت دادن غذا شود.
- خونریزی اندک که ممکن است براثر خاراندن یا مالیدن زخم‌ها بروز کند.
- ترک و قرمزی گوشه‌های دهان
- احساس کرکی بودن دردهان
- از دست دادن حس چشایی
- قرمزی، خارش و درد در زیر دندان مصنوعی (استوماتیت یا ورم دهانی ناشی از دندان مصنوعی)
در موارد بسیار شدید، که معمولاً به سرطان یا ضعف دستگاه ایمنی ناشی از بیماری ایدز مربوط است، زخم‌ها ممکن است تا مری گسترده شوند لوله‌ی عضلانی و بلندی که از پشت دهان به شکم کشیده می‌شود (کاندیدیاز مری). در صورت بروز این مشکل ممکن است دچار مشکلاتی در هضم غذا شوید و نیز درد یا احساسی که گویی غذا در گلویتان گیرکرده است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده‌ی جراحات سفیدرنگی در داخل دهان خود یا کودکتان، به پزشک یا دندانپزشکی مراجعه کنید. شیوع این قارچ در کودکان سنین بالاتر ، نوجوانان و افراد بالغ نادر است، بنابراین در صورت بروز برفک دهان فوراً به پزشک مراجعه کنید تا مشخص کند که آیا برای بررسی یک بیماری یا علتی احتمالی، به معاینات و آزمایش‌های بیشتری نیاز است یا خیر.
مشکلات ناشی از برفک دهان
برفک دهان بندرت در کودکان و بزرگ‌سالان مشاهده می‌شود. برای افرادی که ایمنی پایینی دارند، مثل افرادی که تحت درمان‌هایی برای سرطان یا ایدز قرار می‌گیرند، برفک دهان می‌تواند جدی‌تر باشد. عدم درمان برفک دهان می‌تواند منجر به بروز بیماری‌ها و مشکلات سیستماتیک جدی‌تری گردد. اگر سیستم ایمنی‌تان ضعیف باشد، برفک دهانی می‌تواند تا مری یا قسمت‌های دیگری از بدنتان گسترش یابد.
تشخیص
تشخیص برفک دهانی به موقعیت و احتمال وجود یک علت احتمالی برای آن بستگی دارد.
اگر برفک محدود به دهانتان باشد
برای تشخیص برفک دهان، پزشک یا دندان‌پزشک شما ممکن است:
- دهانتان را معاینه کند و زخم‌ها را ببیند.
- کمی روی زخم‌ها را بتراشد تا آن را در زیر میکروسکوپ بررسی کند.
- در صورت نیاز، برای تشخیص هر نوع بیماری زمینه‌ای احتمالی که ممکن است منجر به برفک دهان شده باشد، معاینه فیزیکی و آزمایش خون انجام دهد.
اگر برفک در مری شما باشد
برای کمک به تشخیص برفک در مری شما، پزشک شما ممکن است هر یک از این آزمایش‌ها یا همه‌ی آن‌ها را انجام دهد :
- بیوپسی یا نمونه‌برداری: نمونه‌ی بافتی در محیطی خاص کشت می‌شود تا به تعیین نوع باکتری یا قارچی که باعث بروز علائم شده است کمک کند.
- آزمایش آندوسکوپی: در این روش، پزشک مری، شکم و قسمت بالای روده‌هایتان را با استفاده از یک لوله‌ی انعطاف‌پذیر و سبک که یک دوربین در بالای آن قرار دارد (اندوسکوپ) معاینه خواهد کرد.
- معاینه‌ی فیزیکی: در صورت نیاز، یک معاینه‌ی فیزیکی و آزمایش خون برای مشخص کردن بیماری‌های احتمالی که ممکن است منجر به بروز برفک در مری شما شده باشند، انجام می‌شود.
درمان
درمان برفک دهان بستگی به سن و سطح سلامت عمومی شما دارد. هدف از درمان آن، جلوگیری از رشد و گسترش قارچ‌ها می‌باشد. درمان دارویی برای برفک دهان ممکن است شامل این موارد باشد:
- فلوکونازول: یک دارویی ضد قارچ خوراکی است.
- قرص کلوتریمازول: یک داروی ضد قارچ است که باید آن را در دهان نگه داشت تا حل شود.
- نیستاتین: یک دهان‌شویه‌ی ضد قارچ است که باید آن را در دهانتان بچرخانید و سپس قورت دهید.
- ایتراکونازول: یک داروی خوراکی ضد قارچ است که برای افرادی استفاده می‌شود که نسبت به درمان‌های اولیه مقاوم هستند یا افراد مبتلابه HIV یا AIDS
- آمفوتریسین بی: دارویی ست که برای درمان عفونت‌های شدید استفاده می‌شود.
یک دستورالعمل خانگی برای درمان برفک دهان می‌تواند شامل این موارد باشد:
- مسواک زدن دندان‌ها با برس نرم برای جلوگیری از تراشیدن روی زخم‌ها
- تعویض روزانه‌ی مسواک تا وقتی‌که عفونت برطرف شود.
- استفاده نکردن از دهان‌شویه‌ها یا اسپری‌ها
- استفاده از محلول آب‌نمک برای شستشوی دهان
- حفظ و کنترل میزان قند خون در سطحی مناسب در افراد دیابتی
- خوردن ماست شیرین نشده برای کمک به حفظ باکتری‌های خوب در سطحی مناسب
هنگام شیر خوردن (از مادر) نوزادی که برفک دهان دارد، هم مادر و هم نوزاد برای جلوگیری از یک دوره‌ی عفونت مجدد، باید تحت درمان قرار بگیرند. در این شرایط درمان ممکن است شامل این موارد باشد:
- استفاده از داروی ضد قارچ برای نوزاد و پماد ضد قارچ برای سینه‌های مادر
- شستن پستانک، سر شیشه شیر، و اجزای شیردوش در محلولی از آب و سرکه (هردو به یک نسبت) و خشک‌کردن آن‌ها در هوای آزاد
- استفاده از پدهای شیردهی برای جلوگیری از پخش شدن قارچ به لباس‌های مادر
- با شروع درمان ، برفک دهان معمولاً در طی دو هفته برطرف می‌شود. اگرچه عفونت ممکن است در آینده مجدداً برگردد. اگر سیستم ایمنی سالم دارید و به بیماری دیگری مبتلا نیستید، احتمال بهبودی کامل از این مشکل بیشتر خواهد بود.
پیشگیری
می‌توانید با این روش‌های ساده و معمولی خطر ابتلا به برفک دهان را در خود کاهش دهید:
- بهداشت دهان و دندانرا با مسواک زدن دندان‌هایتان رعایت کنید. همچنین باید روزانه دندان‌هایتان را نخ دندان بکشید. این کار مخصوصاً درصورتی‌که دیابت دارید یا از دندان مصنوعی استفاده می‌کند بسیار اهمیت دارد.
- بعد از استفاده از اسپری کورتیکواستروئید، دهانتان را بشویید.
- هرگاه که از آنتی‌بیوتیک‌های تجویزی استفاده می‌کنید، ماست را نیز به برنامه‌ی غذایی‌تان اضافه کنید.
- عفونت قارچی واژن را کاملاً درمان کنید، خصوصاً اگر باردار هستید.
